Usos y abusos de la creatividad. Sociología de los procesos creativos, transiciones a lo digital y políticas creativas

  1. Juan Arturo Rubio-Arostegui
  2. Juan Pecourt
  3. Joaquim Rius-Ulldemolins
Revista:
Debats: Revista de cultura, poder i societat

ISSN: 0212-0585 2530-3074

Ano de publicación: 2016

Título do exemplar: Cultura y estado: autonomía creativa, lucha política e instrumentalización

Volume: 130

Número: 2

Páxinas: 125-145

Tipo: Artigo

Outras publicacións en: Debats: Revista de cultura, poder i societat

Resumo

La creativitat és una noció que genera una creixent atenció en les ciències socials. Una atenció que corre paral·lela al debat sobre les potencialitats per al desenvolupament econòmic i social de la creativitat com a habilitat professional o com a indústria. No obstant això, de forma creixent sorgeixen lectures crítiques dels abusos d’aquest concepte per a legitimar una digitalització abrupta del camp cultural i la instrumentalització de la cultura per interessos econòmics. Aquest article, a partir de les aportacions de diversos autors de la sociologia (Bourdieu, Collins i Menger) intenta replantejar en quines condicions es pot desenvolupar la creativitat i com el marc de la digitalització i la instrumentalització està alterant —no sempre en un sentit positiu— les estructures i els marcs d’interacció del camp artístic que afavoreixen el desenvolupament de la creativitat.

Referencias bibliográficas

  • Alonso, L. E. and Fernández Rodríguez, C. (2013). Los discursos del presente. Un análisis de los imaginarios sociales contemporáneos. Madrid: Siglo xxi.
  • Assouline, P. (1989). L’homme de l’art. D.-H.Kahnweiler (1884–1979). París: Gallimard.
  • Augé, M. (2003). El tiempo en ruinas. Barcelona: Gedisa.
  • Balibrea, M. P. (2004). Barcelona: Del modelo a la marca. In J. Carrillo, I. Estella Noriega and L. García-Merás (eds.), Desacuerdos 3. Sobre arte, políticas y esfera pública en el estado español (pp. 261–271). Barcelona: Arteleku — MACBA — Universidad Internacional de Andalucía.
  • Barbrook, R. and Cameron, A. (1996). The californian ideology. Science as culture. Science as Culture, 26(1), 44–72.
  • Becker, H. (1994). La confusion des valeurs. In P. Menger and J. Passeron (eds.), L’art de la recherche, Essais en l’honneur de Raymonde Moulin (pp. 24–39). París: La Documentation française.
  • Becker, H. S. (1984). Art worlds. Berkeley: University of California Press.
  • Becker, H. S. (2008). Los mundos del arte. Sociología del trabajo artístico. Buenos Aires: Universidad Nacional de Quilmes.
  • Belfiore, E. and Bennett, O. (2008). The social impact of the arts: An intellectual history. Basingtoke: Palgrave/Macmillan.
  • Belfiore, E. (2002). Art as a means of alleviating social exclusion: Does it really work? A critique of instrumental cultural policies and social impact studies in the UK. International Journal of Cultural Policy, 8(1), 91–106.
  • Belfiore, E. (2004). Auditing culture. The subsidised cultural sector in the new public management. International Journal of Cultural Policy, 10(2), 183–202.
  • Belfiore, E. and Bennett, O. (2007). Rethinking the social impact of the arts. International Journal of Cultural Policy, 13(2), 135–151. doi: : 10.1080/10286630701342741
  • Bianchini, F. (1993a). Remaking european cities: The role of cultural policies. In F. Bianchini, and M. Parkinson (eds.), Cultural policy and urban regeneration: The West European experience (pp. 1–19). Manchester: Manchester University Press.
  • Bianchini, F. (1993b). Urban cultural policy in Britain and Europe: Towards cultural planning. London: Institute for Cultural Policy Studies.
  • Bilton, C. (2007). Management and creativity: From creative industries to creative management. Malden, MA; Oxford: Blackwell Pub.
  • Bloomfield, J. and Bianchini, F. (2004). Planning for intercultural city. London: Comedia.
  • Bohm, D. (2006). On creativity. New York: Routledge.
  • Bourdieu, P. (2008). Homo academicus. Madrid: Siglo xxi.
  • Bourdieu, P. (1991). La distinción: Criterios y bases sociales del gusto. Madrid: Taurus.
  • Bourdieu, P. (2002). Las reglas del arte: Génesis y estructura del campo literario (3rd ed.). Barcelona: Anagrama.
  • Bourdieu, P. (2008). Cuestiones de sociología. Madrid: Akal. Básica de Bolsillo.
  • Cherbo, J. M. and Wyszomirski, M. J. (2000). The public life of the arts in America. New Brunswick N. J.: Rutgers University Press.
  • Collins, R. (1987). A micro-macro theory of intellectual creativity: The case of German idealist philosophy. Sociological Theory, 5(1), 47–69.
  • Collins, R. (2005). Sociología de las filosofías: Una teoría global del cambio intelectual. Barcelona: Hacer.
  • Collins, R. (2009). Cadenas de rituales de interacción. Barcelona: Anthropos.
  • Collins, R. and Guillen, M. F. (2012). Mutual halo effects in cultural production: The case of modernist architecture. Theory and Society, 41(6), 527–556.
  • Connolly, M. G. (2011). The ‘Liverpool model(s)’: Cultural planning, Liverpool and Capital of Culture 2008. International Journal of Cultural Policy, 1–20. doi: 10.1080/10286632.2011.638982
  • Crane, D. (1987). The transformation of the avant-garde: The New York art world,1940–1985. Chicago: The University of Chicago Press.
  • Crozier, M. and Friedberg, E. (1982). L’acteur et le système : Les contraintes de l’action collective. París: Éditions du Seuil.
  • Csikszentmihalyi, M. (1988). Creatividad: El fluir y la psicología del descubrimiento y la invención. Barcelona: Paidós.
  • Cunningham, S. (2009). Trojan horse or Rorschach blot? creative industries discourse around the world. International Journal of Cultural Policy, 15(4), 375–386. doi: 10.1080/10286630902977501
  • Currid, E. (2007). The Warhol economy: How fashion, art, and music drive New York city Princeton University Press.
  • Currid, E. and Williams, S. (2010). The geography of buzz: Art, culture and the social milieu in Los Angeles and New York. Journal of Economic Geography, 10(3), 423–451.
  • Degen, M. and García, M. (2012). The transformation of the Barcelona model?: An analysis of culture, urban regeneration and governance. International Journal of Urban and Regional Research, 36(5), 1022–1038.
  • Delgado, M. (2008). La artistización de las políticas urbanas. El lugar de la cultura en las dinámicas de reapropiación capitalista de la ciudad. Scripta Nova: Revista Electrónica De Geografía y Ciencias Sociales, 12. Retrieved from http: //www.raco.cat/index.php/ScriptaNova/article/view/115467
  • DeNora, T. (1995). Beethoven and the construction of genius: Musical politics in Vienna. Los Angeles: University of California Press.
  • DiMaggio, P. (1991). Social structure, institutions and cultural goods: The case of the United States. In P. Bourdieu and J. Coleman (eds.), Social theory for a changing society (pp. 133–166). Boulder: Westview Press.
  • Elías, N. (2002). Mozart. Sociología de un genio. Madrid: Ediciones Península.
  • Florida, R. L. (2005a). Cities and the creative class. London: Routledge.
  • Florida, R. L. (2005b). Cities and the creative class. London: Routledge.
  • Franck, D. (2003). Bohemian Paris: Picasso, Modigliani, Matisse, and the birth of modern art. New York: Grove Press.
  • Frankfurt, H. (2005). On bullshit. Princeton: Princeton University Press.
  • Fullerton, L. and Ettema, J. (2014). Ways of worldmaking in wikipedia: Reality, legitimacy and collaborative knowledge making. Media, Culture & Society, 36(2), 183–199. doi: 10.1177/0163443713515739
  • García, B. (2008). Política cultural y regeneración urbana en las ciudades de europa occidental: Lecciones aprendidas de la experiencia y perspectivas para el futuro. Revista de Investigaciones Políticas y Sociológicas, 7(1), 111–125.
  • Gray, C. (2008). Instrumental policies: Causes, consequences, museums and galleries. Cultural Trends, 17(4), 209–222.
  • Heinich, N. (1992). La gloire de Van Gogh. Essai d’anthropologie de l’admiration. París: Éditions de Minuit.
  • Hennion, A. (2004). Une sociologie des attachements. D’une sociologie de la culture à una pragmatique de l’amateur. Sociétés, 85(3), 9–24.
  • Hernàndez i Martí, G. and Albert Rodrigo, M. (2012). La dinámica general de la política cultural en el País Valenciano: Posiciones, discursos y prácticas de los actores culturales valencianos. Revista de Investigaciones Políticas y Sociológicas, 11(3), 89–114.
  • Hirsch, P. M. (1972). Processing fads and fashions: An organization-set analysis of cultural industry systems. American Journal of Sociology, 77(4), 639–659. Retrieved from http: //www.jstor.org/stable/2776751 Joas, H. (1996). The Creativity of Action. Cambridge: Polity press.
  • Jones, S. (2010). Culture Shock. London: Demos.
  • Kagan, S. and Hahn, J. (2011). Creative cities and (un)sustainability: From creative class to sustainable creative cities. Culture and Local Governance, 3: 1–2, 11–27.
  • Lage, X., Losada, A. and Gómez, M. (2012). La política cultural en la comunidad autónoma gallega: De la dependencia a la autonomía. Revista de Investigaciones Políticas y Sociológicas, 11(3), 115–148.
  • Landry, C. and Bianchini, F. (1995). The creative city. London: Demos.
  • Lessig, L. (2005). Por una cultura libre: Cómo los grandes grupos de comunicación utilizan la tecnología y la ley para clausurar la cultura y controlar la creatividad. Madrid: Traficantes de Sueños. Retrieved from http: //www.elastico.net/archives/
  • Levine, R. (2013). Parásitos: Cómo los oportunistas digitales están destruyendo el negocio de la cultura. Barcelona: Ariel.
  • Majoor, S. (2011). Framing large–scale projects: Barcelona Forum and the challenge of balancing local and global needs. Journal of Planning Education and Research, 31(2), 143–156. doi: 10.1177/0739456X11402694
  • Manito Lorite, F. (ed.). (2010). Ciudades creativas. Barcelona: Fundación Kreanta.
  • Runco, M. A. and Albert, R. S. (1999). Creativity research: A historical view. In J. C. Kaufman and R. S. Albert (eds.), The ambridge handbook of creativity (pp. 3–19). Cambridge: CUP.
  • Markusen, A. and Schrock, G. (2006). The artistic dividend: Urban artistic specialisation and economic development
  • implications. Urban Studies, 43(10), 1661–1686.
  • Martel, F. (2011). Cultura mainstream: Cómo nacen los fenómenos de masas. Madrid: Taurus.
  • Menger, P. (2009). Le travail créateur. S’accomplir dans l’incertain. París: Gallimard.
  • Menger, P. (2010). Cultural policies in Europe. from a state to a city-centered perspective on cultural generativity. Tokyo: National Graduate Institute for Policy Studies.
  • Menger, P. (1997). La profession de comédien : Formations, activités et carrières dans la démultiplication de soi. París: Ministère de la Culture et de la Communication. Département des études et de la prospective.
  • Menger, P. (1999). Artistic labor markets and careers. Annual Review of Sociology, 25, 541–574. Retrieved from http: //www.jstor.org/stable/223516
  • Miles, M. (2005). Interruptions: Testing the rhetoric of culturally led urban development. Urban Studies, 42(5–6), 889–911. doi: 10.1080/00420980500107375
  • Misztal, B. A. (2009). Intellectuals and the public good. Creativity and civil courage,. Cambridge: CUP.
  • Molotch, H. and Treskon, M. (2009). Changing art: Soho, Chelsea and the dynamic geography of galleries in New York City. International Journal of Urban and Regional Research, 33(2), 517–541.
  • Moomas, H. (2004). Cultural clusters and the post-industrial city: Towards a remapping of urban cultural policy. Urban Studies, 41(3), 507–532.
  • Mooney, G. (2004). Cultural policy as urban transformation? Critical reflections on Glasgow, European City of Culture 1990. Local Economy, 19(4), 327–340.
  • Moulier-Boutang, Y. (2010). L’abeille et l’économiste. París: Éditions Carnets Nord.
  • Moulin, R. (1983). Le marché de l’art en France. París: Éditions de Minuit.
  • Moulin, R. (1992). L’artiste, l’institution et le marché. París: Flammarion.
  • Moulin, R. and Cardinal, M. (2012). El mercado del arte: Mundialización y nuevas tecnologías. Buenos Aires: La Marca.
  • Negus, K. (2002). The work of cultural intermediaries and the enduring distance between production and consumption. Cultural Studies, 16(4), 501–515.
  • Novy, J. and Colomb, C. (2013). Struggling for the right to the (creative) city in Berlin and Hamburg: New urban social movements, new “spaces of hope”? International Journal of Urban and Regional Research, 37(5), 1816–1838. doi: 10.1111/j.1468–2427.2012.01115.x
  • O’Connor, J. and Gu, X. (2012). Creative industry clusters in Shanghai: A success story? International Journal of Cultural Policy, 1–20. doi: 10.1080/10286632.2012.740025
  • Palomares Montero, D., García Aracil, A. and Castro Martínez, E. (2012). Misiones actuales de las universidades públicas: Una perspectiva sociológica. Vol. 188–753: 171–192. Arbor. Ciencia, Pensamiento y Cultura, 188(753), 171–192.
  • Peck, J. (2005). Struggling with the creative class. International Journal of Urban and Regional Research, 29(4), 740–770.
  • Peterson, R. A. and Anand, N. (2004). The production of culture perspective. Annu. Rev. Sociol, 30, 311–334.
  • Peterson, R. A. (1982). Five constraints on the production of culture: Law, technology, market, organizational structure and occupational careers*. The Journal of Popular Culture, 16(2), 143–153. doi: 10.1111/j.0022–3840.1982.1451443.x Peterson, R. A. (1997). Creating country music: Fabricating authenticity. Chicago: University of Chicago Press.
  • Pike, A. (2011). Brands and branding geographies. Cheltenham; Northampton: Edward Elgar.
  • Pratt, A. C. (2008). Creative cities: The cultural industries and the creative class. Geografiska Annaler: Series B, Human Geography, 90(2), 107–117. doi: 10.1111/j.1468–0467.2008.00281.x
  • Quemin, A. (2013). Les stars de l’art contemporain. notoriété et consécration artistiques dans les arts visuels. París: CNRS.
  • Rius Ulldemolins, J., Rodríguez Morató, A. and Martinez Illa, S. (2012). El sistema de la política cultural en Cataluña: Un proceso inacabado de articulación y racionalización. Revista de Investigaciones Políticas y Sociológicas, 11(3), 173–204.
  • Rius Ulldemolins, J. and Zamorano, M. M. (2014). Spain’s nation branding project Marca España and its cultural policy: The economic and political instrumentalization of a homogeneous and simplified cultural image. International Journal of Cultural Policy, 1–21. doi: 10.1080/10286632.2013.877456
  • Rius, J. (2012). Gallery districts of Barcelona: The strategic play of art dealers. The Journal of Arts Management, Law and Society, 42(2), 48–62.
  • Rius-Ulldemolins, J. (2014). La gobernanza y la gestión de las instituciones culturales nacionales: De la oposición entre arte y economía a la articulación entre política cultural y management. Revista Papers, 99(1), 73–95.
  • Rius-Ulldemolins, J., Hernández i Martí, G. and Torres Pérez, F. (2015). Urban development and cultural policy “White elephants”: Barcelona and Valencia. European Planning Studies, 1–21. doi: 10.1080/09654313.2015.1075965
  • Rius-Ulldemolins, J. and Rubio, A. (2013). The governance of national cultural organisations: Comparative study of performance contracts with the main cultural organisations in England, France and Catalonia. International Journal of Cultural Policy, 19(2), 249–269.
  • Rius-Ulldemolins, J. and Zarlenga, M. (2014). Industrias, distritos, instituciones y escenas. tipología de clústeres culturales en Barcelona. Revista Española de Sociología, 21, 47–68.
  • Rius-Ulldemolins, J. (2014). ¿Por qué se concentran los artistas en las grandes ciudades? Factores infraestructurales de localización, estrategias profesionales y dinámicas comunitarias. Revista Española de Investigaciones Sociológicas, 147, 73–88.
  • Rowan, J. (2010). Emprendizajes en cultura. discursos, instituciones y contradicciones en la empresarialidad cultural. Madrid: Traficantes de Sueños.
  • Rubio Arostegui, J. A. (2013). La dimensión social de la actividad creativa: Una introducción al enfoque de las ciencias sociales. In: R. Caerols Mateo and J. A. Rubio Arostegui (eds.), La praxis del artista como hacer investigador. Tenerife: Sociedad Latina de Comunicacin Social ed., pp. 61–84).
  • Rubio, A. and Rius, J. (2012). La modernización de la gestión pública de la cultura. análisis comparado del caso de los equipamientos culturales de las comunidades autónomas de Cataluña y Madrid. Gestión y Análisis de Políticas Públicas, 8, 79–92.
  • Sánchez, M. V., Rius-Ulldemolins, J. and Zarlenga, M. (2013). ¿Ciudad creativa y ciudad sostenible? Un análisis crítico del modelo Barcelona de políticas culturales. Revista Crítica de Ciências Sociais, 96, 48–57.
  • Schlesinger, P. (2013). Expertise, the academy and the governance of cultural policy. Media Culture Society, 35(1), 27–35.
  • Scott, A. (2007). Capitalism and urbanization in a new key? The cognitive-cultural dimension. Social Forces, 85(4), 1465–1482.
  • Urfalino, P. (1996). L’invention de la politique culturelle. París: La Documentation Française.
  • White, H. C. (1993). Careers and creativity: Social forces in the arts. Colorado: Westview Press.
  • Williams, R. (1994). Sociología de la cultura (1st reprint). Barcelona: Paidós.
  • Williams, R. (2001). Cultura y sociedad: 1780–1950. De Coleridge a Orwell. Buenos Aires: Nueva Visión.
  • Zarlenga, M. I., Rius-Ulldemolins, J. and Rodríguez Morató, A. (2013). Cultural clusters and social interaction dynamics: The case of Barcelona. European Urban and Regional Studies, OnlineFirst, 1–24. doi: 10.1177/0969776413514592.
  • Martinez, S. and Rius, J. (2010). Cultural planning and community sustainability: The case of the cultural facilities plan of Catalonia (PECCAT 2010–20. Culture and Local Goverment, 3: 1–2, 71–82.